Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ

ΤΙ ΜΑΣ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ;

Το πρόβλημα της κοινωνικής λειτουργίας της θεατρικής τέχνης δεν είναι απλό. Οι κοινωνιολόγοι και οι ανθρωπολόγοι δυσκολεύονται να αποσαφηνίσουν τα κίνητρα της ανάγκης του ανθρώπου για το θέατρο.

Αναφέρονται διαδοχικά -η ταυτόχρονα– στη μιμητική επιθυμία, την κλίση για παιχνίδι τόσο στο παιδί όσο και τον ενήλικο, την μυητική λειτουργία της τελετουργίας, την ανάγκη αφήγησης ιστοριών και του εμπαιγμού ενός κοινωνικού κατεστημένου ατιμωρητί και την ηδονή που αντλείται από τη μεταμόρφωση του ηθοποιού.

Η καταγωγή του θεάτρου είναι θρησκευτική και τελετουργική και το αφομοιωμένο στην ομάδα άτομο, πριν λίγο πολύ εξουσιοδοτήσει με αυτή την ευθύνη τον ηθοποιό ή τον ιερέα, το θέατρο αποσπάται προοδευτικά από τη μαγική και θρησκευτική ουσία του, γινεται αρκετά ισχυρό και αυτόνομο ώστε να αψηφά την κοινωνία: εξ αυτού και οι δυσκολίες που χαρακτηρίζουν τη σχέση του με την εξουσία, με το νόμο και μάλιστα, με το στοιχειώδες πολιτικό του δικαίωμα. Όποια και να είναι η αξία αυτών των θεωριών το θέατρο σήμερα διαφοροποιείται για να ανταποκριθεί σε πολυάριθμες νέες αισθητικές και κοινωνικές λειτουργίες. Η ανάπτυξη του συνδέεται στενά με την ανάπτυξη της τεχνολογικής σκέψης και κοινωνικής συνείδησης. Η χρησιμότητα του διακλαδίζεται σε πέντε βασικές λειτουργίες:

α)Η ψυχαγωγική λειτουργία: Το θέατρο ως μορφή τέχνης δίνει τη δυνατότητα να συνδεθούμε, να συγκινηθούμε, να αγγίξουμε ο ένας τον άλλο, να νιώσουμε μαζί μια αλήθεια. Επιβιώνει ως μέσο ψυχαγωγίας γιατί απλά ανταποκρίνεται σε κάποια ψυχοθεραπευτική ανάγκη που απορρέει από την ιδέα της αριστοτελικής καθάρσεως. Η δύναμη της θεατρικής τέχνης σε όλα τα ψυχοφθαρτικα πάθη, ανοίγει και προσφέρει στον άνθρωπο μια εκτονωτική κι ανακουφιστική διέξοδο.

β)Η ψυχολογική λειτουργία: Στα σανίδια της σκηνής ζωντανεύουν οριακές καταστάσεις, απωθημένα όνειρα και φόβοι. Κάποιες κρυφές μας επιθυμίες παίρνουν σάρκα και οστά και διαμέσου των ηρώων που συντρίβονται, ξορκίζουμε τα δικά μας φαντάσματα. Κι αν τα αρνητικά στοιχεία όπως η βία, η αδικία, ο φόβος, η διαστροφή, δεν επιδρούν πάνω μας διαλυτικά είναι γιατί μέσα από την καλλιτεχνική έκφραση όπως έλεγε ο Μπαρρω η τέχνη μετατρέπει τα μικρόβια σε εμβόλιο.

γ)Η πολιτική λειτουργία: Το θέατρο καυτηριάζει τα κακώς κείμενα, λειτουργεί κριτικά, υπονομεύει καθιερωμένες αξίες και διαμορφώνει την πολιτική αυτοσυνειδησία του θεατή.

δ)Η αισθητική λειτουργία: Αν κάποτε από κάποιους το θέατρο θεωρήθηκε βρώμικο, δεν έφταιξε γι' αυτό. Το θέατρο δεν είναι βρώμικο, κακόπεσε στα χέρια κάποιων που ήταν βρώμικοι κι απ' αυτό κινδυνεύει πάντα. Το θέατρο ως θέατρο έξω από οποιαδήποτε εξουσία είναι γλώσσα που μιλάει τη δική της αλήθεια κι έχει τους δικούς της κώδικες. Η αισθητική φύση του είναι και η ουσία του.

ε)Η παιδαγωγική λειτουργία: Ο θεατής ιδιαίτερα της τραγωδίας εξοικειώνεται με δυο επικίνδυνα πάθη, το φόβο και τον έλεο και μαθαίνει να αισθάνεται χωρίς υπερβολές και νοσηρές ακρότητες. Τα όσα δηλαδή έντονα πάθη ζει ο θεατής της τραγωδίας, μαθαίνει να τα μετριάζει και να τα χειραγωγεί στη ζωή.

Επομένως η τέχνη διαπαιδαγωγεί τον άνθρωπο, τον βελτιώνει, τον κάνει καλύτερο και τελικά τον ηθικοποιεί. Από όλες τις τέχνες το θέατρο είναι η πιο κοινωνική τέχνη, η πιο άμεση και αποτελεσματική, η πιο προκλητική για τις αντιδράσεις των ανθρώπων, γιατί το υλικό με το οποίο δημιουργεί είναι έμψυχο –και ο άνθρωπος είναι ο πιο πειστικός φορέας νοημάτων, πιο πειστικός από το γραπτό λόγο, την εικόνα και τον ήχο. Ο Μπρεχτ έλεγε ότι το θέατρο δεν μπορεί ν' αλλάξει τον κόσμο. Μπορεί όμως ν' αλλάξει τους θεατές. Αυτοί αν θέλουν μπορούν ν' αλλάξουν τον κόσμο.